Pierwszy rok życia dziecka jest uważany za najważniejszy etap rozwoju, zarówno fizycznego, jak i motorycznego. W związku z tym niemowlęta i małe dzieci są często poddawane ocenie i porównaniu ich poziomu rozwoju tych sfer z dostępnymi normami. Taki schemat postępowania umożliwia szybkie wyłapanie i zaadresowanie zauważanych nieprawidłowości w ich rozwoju. Jeśli dziecko od urodzenia ma trudności z przyjmowaniem pokarmów lub zaczyna nagle odmawiać ich przyjmowania, ograniczając tym samym spożywane objętości posiłków i tracąc przy tym istotnie na masie ciała, to należy otoczyć je specjalistyczną opieką.
Trudności w karmieniu są coraz częściej rozpoznawalnym problemem zarówno wśród dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych. Przed wybuchem pandemii COVID-19 szacowało się, że ok. 20–40% całej populacji pediatrycznej przejawia jakąś formę trudności związanych z przyjmowaniem pokarmów. Restrykcje wprowadzone podczas pandemii negatywnie wpłynęły na stan zdrowia oraz stan psychiczny całej populacji (Kasiak i in., 2022; Miskovic-Wheatley i in., 2022). Obserwuje się m.in. istotny wzrost trudnych zachowań u dzieci, w tym podczas posiłków, wyższy poziom stresu u nich i ich opiekunów, wzrost poziomu lęku oraz negatywnych interakcji między członkami rodziny, zwiększenie trudności w karmieniu u dzieci przy pogarszającym się stanie psychicznym rodzica, szczególnie matek (Cerniglia i in., 2021; Ding i in., 2022; Krom i in., 2022; Licheni i in., 2022).
W pierwszym roku dziecko nabywa nowe umiejętności, takie jak: akceptacja smaków, przyjmowanie nowych rodzajów pokarmów, odgryzanie i gryzienie (Babik i in., 2019; Rybak i Bąbik, 2017). Potencjalnymi przyczynami pojawienia się tych trudności może być brak gotowości dziecka, niewystarczająca motywacja czy brak lub słabe umiejętności motoryczne (np. prawidłowego żucia, ssania czy połykania) (Hoch i in., 2001; Williams i in., 2009).
Trudności w karmieniu mogą wystąpić zarówno u dzieci typowo się rozwijających, z opóźnieniem w rozwoju, z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, urodzonymi przedwcześnie, jak i z innymi obciążeniami medycznymi (Ahearn, 2001; Bentovim, 1970; Bryant-Waugh i in., 2010; Rybak i Bąbik, 2017; Schreck i in., 2004). Podłoże trudności w karmieniu jest rozpatrywane w trzech kategoriach: nieorganicznych (związanych z zachowaniem), organicznych (związanych z chorobą podstawową) lub mieszanych (obecność podłoża nieorganicznego oraz organicznego) (Rybak i Bąbik, 2017). Ich obraz kliniczny różni się nie tylko etiologią, ale również formą zachowań oraz nasileniem (Linscheid, 2006).
Zrozumieć trudności w karmieniu – definicje
Trudności związane z karmieniem definiowane są jako wzorce doustnej konsumpcji substancji odżywczych, które odbiegają od przyjętej normy i charakteryzują się całkowitą lub częściową odmową pokarmów (Arts-Rodas i Benoit, 1998; Linscheid, 2006; Rybak i Bąbik, 2017). Mogą one przybrać formę: selektywności/wybiórczości pokarmowej, neofobii pokarmowej czy zaburzeń polegających na ograniczeniu/unikaniu pokarmów (ARFID).
Selektywność/wybiórczość pokarmowa polega na spożywaniu ograniczonych, wybranych przez dziecko pokarmów ze względu na ich właściwości sensoryczne (np. smak, zapach, konsystencja). Neofobia żywieniowa jest naturalną fazą w rozwoju człowieka, która pojawia się ok. 2.–6. roku życia. Polega na odczuwaniu lęku przed próbowaniem nowych, nieznanych pokarmów. W obecnie dostępnej literaturze nie ma konsensusu definicji oraz kryteriów diagnostycznych zarówno selektywnego/wybiórczego jedzenia, jak i neofobii żywieniowej. Stwarza to trudność prawidłowego rozpoznania problemu oraz zaproponowania odpowiedniej opieki (Bandini i in., 2010).
W przypadku ARFID charakterystyczny jest brak zainteresowania jedzeniem, unikanie posiłków lub/i sytuacji związanych z jedzeniem, co w konsekwencji może doprowadzić do zaburzenia stanu odżywienia, niedoborów mikro- oraz makroelementów i/lub witamin (Grubb, 2021). Dokładne kryteria diagnostyczne ARFID można znaleźć w tabeli 1 (APA, 2013). Coglan i Otasowie (2019) jako czynniki ryzyka wystąpienia ARFID wymieniają m.in. zaburzenia neurorozwojowe, niepełnosprawność intelektualną, nieprawidłowości anatomiczne, tendencje lękowe, doświadczenie nadużycia lub zaniedbania oraz zaburzenia więzi. Kto może diagnozować i stawiać rozpoznanie trudności w karmieniu? Do tego niezbędny jest zespół diagnostyczny, w skład którego powinien wchodzić lekarz, psycholog, neurologopeda oraz dietetyk.
Identyfikacja trudności w karmieniu – skala montrealska (MCH-FS)
Wieloczynnikowy aspekt trudności związanych z przyjmowaniem pokarmów powoduje, że dokładna diagnostyka i rozpoznanie to proces dość długotrwały. Do identyfikacji problemów związanych z karmieniem dziecka często wykorzystuje się profesjonalne skale oceny. Taką skalą jest skala montrealska, MCH-FS (załącznik 1), która szybko dostarcza informacje o doświadczanym przez dziecko i rodziców problemie związanym z przyjmowaniem pokarmów (Bąbik i in., 2019). Skala montrealska jest przeznaczona dla opiekunów dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6 lat. Składa się z 14 pozycji obejmujących główne obszary karmienia, takie jak: zachowania podczas posiłków, nadwrażliwość w obrębie jamy ustnej, sprawność jamy ustnej, apetyt, obaw...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem
