Mediacja rówieśnicza jako narzędzie terapeutyczne w pracy z dziećmi ze spektrum autyzmu

Co to jest mediacja rówieśnicza?

Mediacja rówieśnicza to alternatywne narzędzie do rozwiązywania konfliktów w szkole. Jest też doskonałym instrumentem wychowawczym – uczy tolerancji, odpowiedzialności, szacunku oraz komunikacji. Celem mediacji rówieśniczej jest osiągnięcie porozumienia w dialogu opartym na kompromisie oraz poprawa relacji przy pomocy mediatora rówieśnika. Mediacja wpisana jest na listę metod opartych na dowodach naukowych (evidence-based) przez National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorders, co oznacza, że zostało potwierdzone jej działanie i jest zalecana do stosowania w klasach, w których uczą się dzieci z autyzmem.

Kto to jest mediator rówieśniczy?

Mediator rówieśniczy jest to bezstronna osoba trzecia – uczeń/rówieśnik – która pomaga odnaleźć i przeanalizować wszelkie możliwe rozwiązania, negocjować je w warunkach współpracy oraz szukać takiego porozumienia, które będzie satysfakcjonujące dla obydwu stron.

Rówieśnicy–mediatorzy rozwijają swoje umiejętności społeczne poprzez uczenie się empatii i rozwijanie inteligencji emocjonalnej. Dzieci i młodzież zwykle bardzo lubią uczestnictwo w mediacji rówieśniczej, czują, „że robią coś dobrego” – mają poczucie sprawczości oraz odpowiedzialności. 

J. Korczak pisał: „Nie ma dzieci, są ludzie”.

Janusz Korczak, będąc pedagogiem, w swoim praktycznym podejściu w zakresie tworzenia i funkcjonowania „Wiosek Dziecięcych” pokazał, że odpowiednie przekazanie działań z dozą zaufania i towarzyszenia młodym ludziom się sprawdza. Tworząc „Sądy Dzieci”, pokazał, że młodzi ludzie mają gotowość do praworządności. Idąc dalej śladami naszego wybitnego pedagoga, trudno nie dostrzec korzyści dla obu stron.

Korzyści dla ucznia–mediatora

• Polepszenie umiejętności pracy w grupie.
• Polepszenie umiejętności komunikacyjnych.
• Nauczenie społecznie akceptowanych sposobów udzielania pomocy i wsparcia rówieśnikowi.
• Wzrost zrozumienia dla inności, wzrost empatii.
   

W jednym z badań (Jones, 2007) 83% uczniów–mentorów podało, że są „bardzo zadowoleni” z udziału w interwencji, a 17% wskazało, że są „zadowoleni”. 89% uczniów stwierdziło, że interwencja pomogła im samym.

Uczniowie–mediatorzy jako korzyści w pracy z uczniami ze spektrum autyzmu wskazywali na: lepsze rozumienie autyzmu, bycie bardziej cierpliwym, rozumienie różnic pomiędzy ludźmi, pewność siebie, odpowiedzialność, uczenie się, żeby nie brać wszystkiego, co się wie za pewnik.

Pozytywny wpływ mediacji wskazywali także rodzice – 57% uznało udział w interwencji jako „ważny” dla dziecka, a 36% za „niebywale ważny”.

Korzyści dla ucznia ze spektrum autyzmu

Dzięki projektowi mediacji rówieśniczych dzieci w spektrum autyzmu czują się dostrzeżone oraz wciągane w życie społeczne szkoły. Poprzez uczestniczenie w rozmowach i zabawach stwarza im się naturalne okazje do ćwiczenia umiejętności społecznych i komunikacji. W badaniach naukowych porównuje się skuteczność mediacji rówieśniczych do osiągnięć podczas treningu umiejętności społecznych z pedagogiem (tzw. TUS). Podsumowując – w badaniach wykazano, że mediacje rówieśnicze przynoszą korzyści.

Pozytywne efekty mediacji rówieśniczej dla ucznia ze spektrum autyzmu widoczne są w zakresie:

• umiejętności społecznych,
• umiejętności komunikacji, 
• współdzielenia uwagi,
• zabawy,
• gotowości szkolnej,
• umiejętności szkolnych. 
   

Ważne jest również to, iż umiejętności te pozostają z uczniem na zawsze.

Dzięki mediacjom rówieśniczym uczeń ze spektrum autyzmu:

• jest bardziej zaangażowany w grupę rówieśniczą;
• więcej dzieci w klasie wskazuje go jako kolegę/koleżankę;
• jest popularniejszy w grupie;
• rozwija umiejętności społeczne, np. umiejętność inicjowania zabawy, dopasowania się w zabawie;
• spędza mniej czasu samotnie.
   

Mediatorem rówieśniczym może zostać uczeń, który:

• ukończył 10. rok życia (w praktyce wybierani są jednak uczniowie od 12. roku życia); 
• jest w podobnym wieku, co uczestnicy mediacji;
• ma wysokie umiejętności społeczne, komunikacyjne i wykazuje duży stopień empatii;
• jest akceptowany i lubiany w grupie;
• z łatwością i chęcią podąża za instrukcjami do­­rosłych;
• jest zmotywowany do uczestniczenia w procesie rozwiązywania sytuacji spornych, konfliktów;
• ma nieposzlakowaną opinię w szkole.
   

Rówieśnicy podczas zajęć uczą się, czym jest autyzm, jak kolega/koleżanka z autyzmem się czuje i co myśli w różnych sytuacjach szkolnych oraz w jaki sposób rozmawiać i bawić się z nimi, żeby pomóc w uczestniczeniu w życiu klasy. Uczą się komunikacji poprzez wdrażanie „języka życzliwości”.

Przykładowe proste strategie dla uczniów klas 1–3 

• Uwaga – upewnienie się, że druga osoba zwraca na nas uwagę.
• Jak się w to bawić? – mówienie, co się robi w zabawie.
• Moja kolej, Twoja kolej – zabawa na przemian.
   

Dzieci ćwiczą te strategie wspólnie z nauczycielem poprzez odgrywanie scenek. Nauczyciel pokazuje i tłumaczy przykłady prawidłowego i nieprawidłowego zachowania.

Różnorodność w mediacji rówieśniczej

Jest kilka rodzajów mediacji rówieśniczej. Jednak główną ideą pozostaje zawsze zaangażowanie rówieśników jako „mentorów” i „trenerów” umiejętności społecznych dla dziecka ze spektrum autyzmu.
Kolega–mentor (Peer Buddy and Peer Tutors)
Prowadzący interwencję wspólnie z nauczycielami i rodzicami dobiera ucznia z autyzmem oraz jednego z rówieśników w parę. Dziecko spotyka się z prowadzącym interwencję, który uczy bycia „mentorem” dla kolegi/koleżanki z autyzmem. Kolega-mentor często inicjuje rozmowę, zabawę. Pozostaje w pobliżu, dba o zaangażowanie ucznia z autyzmem w życie klasy.

Sieć kontaktów rówieśniczych (Peer Network)
Ten rodzaj mediacji jest bardzo podobny do poprzedniego. Tym razem do udziału w mediacji rówieśniczej wybieramy kilkoro dzieci. Po przejściu szkolenia stanowią one w szkole „sieć wsparcia” dla ucznia z autyzmem.

Integracyjne grupy zabawy (Integrated Play Groups)
Prowadzący wybiera kilku rówieśników i uczy ich strategii pomocnych w rozmowie i zabawie z kolegą/koleżanką z autyzmem. Mentorzy oraz uczeń z autyzmem spędzają wspólnie czas podczas zajęć grupowych. Prowadzący przygotowuje zajęcia – wybiera aktywności, które stymulują podejmowanie interakcji przez dzieci, a jednocześnie zapewniają przewidywalną strukturę dla ucznia z autyzmem. Podczas spotkań prowadzący dostarcza wskazówek dla rówieśników-mentorów oraz troszczy się o utrzymanie uwagi ucznia z autyzmem na wspólnej aktywności. Ten rodzaj mediacji podejmowany jest zazwyczaj przez bardziej doświadczonych terapeutów.

Podejście zorientowane na grupę (Group-Oriented Contingency)
Podejście zorientowane na grupę może wprowadzić nauczyciel, który chce pomóc uczniowi z autyzmem w odnalezieniu się w grupie, jednak ma ograniczony dostęp do dodatkowej kadry i mało czasu na prowadzenie zajęć dodatkowych. Nauczyciel prowadzi szkolenie dla wszystkich dzieci w klasie, uczy ich kilku podstawowych strategii dostarczania wsparcia oraz inicjowania rozmowy.

1. Strategia: Uwaga
Pomyśl o sobie samym, kiedy oglądasz ulubioną bajkę lub film i jesteś zupełnie w to wciągnięty. Osoba z autyzmem może czuć się „zupełnie wciągnięta”, kiedy np. rysuje, patrzy w okno, opowiada o czymś. Osoby z autyzmem mają szczególny sposób spoglądania na rzeczywistość, dlatego rzeczy dla nas zwykłe mogą być dla nich zupełnie fascynujące, np. odgłos padającego deszczu, wymienianie dni tygodnia, patrzenie na drobne szczegóły obrazka. Kiedy jesteśmy w coś bardzo wciągnięci, w ogóle nie zauważamy innych, dopiero kiedy staną naprzeciwko nas.

Zawsze, kiedy chcesz, żeby ktoś zwrócił na Ciebie uwagę, stań blisko niego, twarzą w twarz, możesz dotknąć lekko ramienia i powiedzieć imię tej osoby.

2. Strategia: Jak się w to bawić?
Rzeczy, które są dla Ciebie proste, nie są takie dla każdego. Dlatego w zabawie najlepiej jest mówić o tym, co się robi. Kiedy bawisz się np. autem, możesz powiedzieć: „Jadę teraz na stację benzynową, żeby nalać paliwa”. Kiedy zaczynasz zabawę, możesz wyjaśnić, co będziecie robić, np. „Pobawimy się w wyścigi aut. Tutaj jest start, a tam meta. Kiedy powiem start, będziemy się ścigać, kto pierwszy dojedzie na metę”.

Mów, jakie są zasady zabawy. Wyjaśnij, co robisz w zabawie.

3. Strategia: Moja kolej, Twoja kolej
Czasami osoby z autyzmem zapominają o obserwowaniu innych ludzi. Zdarza się, że wciągają się w samotną zabawę i zapominają o całym świecie – przez to omija je wiele okazji do zaprzyjaźniania się z innymi. Zabawa w kolejności jest bardzo dobrą zabawą, można się w niej nauczyć obserwowania drugiej osoby i tego, co zrobić, żeby uczestniczyć w zabawie.

Bawcie się często w zabawy, w których robicie coś po kolei i pamiętajcie o przestrzeganiu kolejki.

Wprowadzenie mediacji rówieśniczych do szkoły w pełnym tego słowa znaczeniu wiąże się przede wszystkim ze zgodą całe...