Onanizm dziecięcy – problem czy etap rozwojowy?

Wrażliwe miejsca na ciele mają zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Punkty erogenne znajdują się nie tylko na narządach płciowych, ale również w innych miejscach w obrębie naszego ciała. U kobiet stanowią około 15% powierzchni ciała, a u mężczyzn – 3%. Pierwsze oznaki onanizmu dziecięcego możemy zaobserwować już w okresie niemowlęcym i dotyczy on głównie płci żeńskiej. Onanizm dziecięcy związany jest z naturalną tendencją dzieci do powtarzania czynności sprawiających im przyjemność, nie ma kontekstu seksualnego. Nieocenioną wartością diagnostyczną onanizmu niemowlęcego jest możliwość obserwacji dziecka przez lekarza w trakcie epizodu bądź nagranie wideo dostarczone przez rodziców bądź opiekunów dziecka. Onanizujące się niemowlęta najczęściej podejrzewane są o padaczkę, nawracające bóle brzucha, kolki, proksymalne dyskinezy i dystonie. Bardzo często onanizm dziecięcy u niemowląt jest mylony wśród specjalistów z padaczką, ponieważ pojawiają się takie objawy, jak:

• zaciskanie dłoni,
• nieregularny oddech,
• rozdrażnienie, 
• wyczerpanie po zakończeniu czynności.
   

U niemowląt leżących onanizm przypomina napady zgięciowe. Dłonie niemowlęcia są zwykle zaciśnięte w pięści, zaś kończyny dolne mocno przywiedzione i zgięte w stawach biodrowych, krzyżują się. Kiedy dziecko jest już w stanie siedzieć, wykorzystuje do masturbacji podłogę lub krzesło, ocierając się o nie lub wykonując rytmicznie niewielkie ruchy unoszenia i opuszczania miednicy. Dla wzmocnienia doznań dziecko może siadać na zabawkach. Gdy zaczyna chodzić, większą rolę zaczyna odgrywać ręczna stymulacja narządów płciowych. Diagnostykę w kierunku padaczki należy zawsze przeprowadzić w sytuacji, gdy epizody zdarzają się w trakcie snu, dochodzi u dziecka do utraty świadomości lub sinienia, dziecko nie rozwija się prawidłowo.

Masturbacja rozwojowa najczęściej nie budzi niepokoju, wynika ona z ciekawości, odkrywania swojego ciała, dotykania swojego ciała – dziecko odkrywa, że dotykanie swojego ciała, a w szczególności w strefach erogennych, dostarcza przyjemności. Stanowi najczęstszy rodzaj masturbacji, staje się przyczyną porad oraz konsultacji indywidualnych. 

Tabela 1. Różnicowanie onanizmu dziecięcego z padaczką

Masturbacja eksperymentalna dotyczy bardzo często dzieci pobudzonych, które potrzebują dużej liczby wrażeń i mocnych doznań. Taki rodzaj masturbacji może być groźny dla dziecka, dlatego że bardzo często związana jest ona z eksperymentowaniem z użyciem różnego rodzaju przedmiotów. Ten rodzaj stymulacji wymagaj natychmiastowej konsultacji z psychologiem, lekarzem. W tym wypadku również z dzieckiem należy jak najszybciej pracować terapeutycznie pod okiem psychologa, ponieważ może dojść do uszkodzenia ciała. 

Masturbacja instrumentalna jest najbardziej niepokojącym rodzajem stymulacji, w której motywacją jest zaspokojenie potrzeby innej niż doznania związane z przyjemnością. Ten rodzaj stymulacji dotyczy bardzo często dzieci z doświadczeniem traumy. Spotykamy ją u dzieci zaniedbanych emocjonalnie, często wykorzystywanych, smutnych, lękowych, niemogących zasnąć, miewających koszmary. Bardzo często ten rodzaj masturbacji może trwać latami, dziecko w ten sposób próbuje odreagowywać pewne sytuacje z przeszłości. Tutaj bardzo ważna jest praca psychologa oraz podjęcie natychmiastowych działań terapeutycznych, aby u dziecka zniwelować poziom lęku i traumy. Masturbacja w tym wypadku pełni funkcję narzędzia, jest elementem radzenia sobie z emocjami, regulowania emocji, a celem jest likwidacja nieprzyjemnego stanu – deprywacji emocjonalnej. 

Kluczową rolę w onanizmie dziecięcym stanowi diagnostyka

Postępowanie diagnostyczne

Na etapie wstępnym (pierwszy etap) aż do ustalenia prawidłowego rozpoznania ważne jest:

• stwierdzenie, że wyniki badań neurologicznych są w normie,
• dobre rozumienie informacji otrzyma­nych od rodzica,
• wykorzystanie dokumentacji filmowej dostarczonej przez rodzica,
• zebranie wywiadu pochodzącego od rodzica, opiekuna,
• zebranie wyników badań psychologicznych i medycznych,
• zebranie dokumentacji filmowej epizodów masturbacji.
   

Wywiad powinien obejmować:

• szczegółową historię życia dziecka z perspektywy zdrowia i choroby, począwszy od narodzin do chwili obecnej, 
• opis problemów dziecka,
• zachowań masturbacyjnych,
• sytuacje, w których masturbacja wy­­stępuje,
• objawy towarzyszące masturbacji,
• określenie momentu ­początkowego masturbacji,
• długość trwania epizodów masturbacyjnych,
• częstość występowania masturbacji,
• stosunek masturbacji do zwykłej ak­­­tywności dziecka, nauki i relacji z ró­­wieśnikami.
   

Należy zastanowić się nad tym, co występuje przed powstaniem tych zachowań, jak również jaka jest reakcja otoczenia. Bardzo ważne jest budowanie spokojnej atmosfery w domu pomiędzy wszystkimi członkami rodziny, wprowadzenie stałego rytmu dnia bez względu na dzień tygodnia. Częścią badania medycznego powinna być na tym etapie krótka rozmowa kliniczna z dzieckiem, treściowo i formalnie adekwatna do jego wieku, przydatna dla nawiązania kontaktu, przygotowania małego pacjenta do planowanych badań i uzyskania niezbędnych informacji. 

Drugi etap postępowania diagnostycznego rozpoczynają specjaliści, którzy upewniają się, że występujące u dziecka objawy są masturbacją rozwojową. Na tym etapie ważne jest określenie, czy masturbacja ma charakter normatywny czy pozanormatywny – problematyczny. 

Diagnoza po zakończeniu etapu drugiego powinna określać:

• typ masturbacji,
• rodzaj masturbacji nienormatywnej,
• przyczyny i mechanizmy powstania masturbacji,
• zasoby i ograniczenia dziecka, w których funkcjonuje, w tym systemu rodzinnego,
• plan interwencji: edukacja, terapia indywidualna, oddziaływanie systemowe.
   

Drugi etap postępowania diagnostycznego bazuje na etapie pierwszym, ale jest uzupełniony o wywiad, który na tym etapie jest wywiadem pogłębionym. 

Zagadnienia, które powinny być przedmiotem wywiadu z rodzicami lub opiekunami (jeśli nie pojawiły się na etapie wstępnym), są następujące:

• warunki przebiegu ciąży, porodu i połogu,
• choroby, urazy, operacje, hospitalizacje, rozstania z opiekunami (wynikłe z leczenia, rehabilitacji),
• warunki i przebieg rozwoju seksualnego we wczesnym, średnim i późnym dzieciństwie (źródła kształtowania się seksualności z uwzględnieniem sfer jej rozwoju), 
• przynależność dziecka do określonego typu środowiska kształtującego jego seksualność.
   

Wyniki diagnozy prowadzą do rozmowy z psychologiem–seksuologiem oraz obserwacji klinicznej dziecka. Psycholog–seksuolog może w procesie diagnostycznym wspomóc się wykorzystaniem innych kwestionariuszy i skal psychologicznych. Po wykonaniu tych działań przedstawia przyczyny oraz mechanizm powstania problemu, przedstawia również plan interwencji. 

Działania

Rozważając i zagłębiając się w temat związany z onanizmem dziecięcym, zastanawia mnie kwestia korelacji onanizmu z integracją sensoryczną. Na pewno dobrze jest wdrożyć działania z zakresu:

• terapii behawioralnej – terapia behawioralna w opracowaniach statystycznych jest najczęściej polecanym sposobem działań w tym obszarze, jej celem jest zmiana negatywnych zachowań poprzez ich całkowicie usunięcie lub przekierowanie czynności na inną,
• spotkania pacjent/dziecko–specjalista, chodzi o spotkania z psychologiem (psychoterapia) bądź też seksuologiem.
   

Publikacje podają, że przyczyną pierwotną onanizmu jest najczęściej infekcja układu moczowo-płciowego, na którą nakładają się dodatkowo specyficzne potrzeby sensoryczne dziecka oraz problemy z dystrybucją napięcia mięśniowego. Dobrze jest wdrożyć zalecenia w postaci diety sensorycznej dla danego dziecka, stymulując najczęściej układ przedsionkowy i priopriocepcję. W kontekście terapii integracji sensorycznej możemy jednak dostymulować ten system po to, aby dziecko poczuło lepiej swoje ciało i miało jego lepszą świadomość. 

Bibliografia:

1. Beisert M., Masturbacja dziecięca od diagnozy do interwencji, PWN, Warszawa 2022.
2. Casteels K., Wouters C., Van Geet C. et al., Video reveals selfstimulation in infancy, „Acta Paediatr.” 2004.
3. Fleisher D.R., Morrison A., Masturbation mimicking abdominal pain or seizures in young girls, „J Pediatr.” 1990.
4. Heitman K.A., Azhar S.D. et al., Onanism in infancy and early childhood – diagnosis, differentia l diagnosis and management, „Med.” 2010.
5. Kraśniej-Dębkowska A., Joźwiak S., Onanizm w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym – rozpoznanie, różnicowanie i leczenie, „Child Neurology” 2016, 25(51).
6. Nawrot-Borowska M., Seksualność dziecka i „tajemne grzechy młodości” w świetle poradników z drugiej połowy XIX wieku i początku XX. Zarys problematyki, „Literatura Copernicana” 2017, 3(23).
7. Nechay A., Ross L.M., Stephenson J.B. et al., Gratification disorder („infantile masturbation”). A review, „Arch Dis Child” 2004.
8. Shuper A., Mimouni M., Problems of differentiation between epilepsy and non-epileptic paroxysmal events in the first year of life, „Arch Dis Child” 1995.
9. Unal F., Predisposing factors in childhood masturbation in Turkey, „Eur J Pediatr.” 2000.