Wieloletnie obserwacje pozwoliły na określenie stałego profilu charakteryzującego dzieci, które doświadczyły traumy. Składają się na niego trzy elementy:
POLECAMY
- zmiany w zakresie regulacji impulsów afektywnych (emocji, wrażeń, doświadczeń zmysłowych),
- zmiany w zakresie możliwości koncentracji i skupienia uwagi,
- trudności w zakresie relacji z innymi ludźmi i ze samym sobą.
Należy podkreślić, że okres największej wrażliwości na traumę ma miejsce do około 3. roku życia. Innymi słowy, im wcześniejsza trauma, tym bardziej globalny wpływ ma ona na fizjologię i psychikę człowieka.
Trauma rozwojowa a procesy przetwarzania sensorycznego
Jak już wiadomo, trauma rozwojowa ma istotny wpływ na rozwijający się układ nerwowy i często powoduje poważne zakłócenia w sposobie, w jaki organizm odbiera i przetwarza bodźce sensoryczne. Naturalnie, nie wszystkie dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego doświadczyły traumy. Tym, co wyróżnia dzieci doświadczone traumą rozwojową, jest nadmierna reaktywność i gotowość do działania nawet wówczas, gdy obiektywnie nie ma takiej potrzeby. Kiedy mechanizmy reagowania na stres są aktywowane w nieprzewidywalny, skrajny lub długotrwały sposób, stają się nadaktywne lub nadmierne reaktywne, innymi słowy – uwrażliwione. Takie dzieci mają tendencję do reagowania na pozornie neutralne zdarzenia, jakby były w sytuacji zagrożenia życia, jednym z trzech trybów alarmowych – walką, ucieczką lub zamrożeniem, bo kontrolę nad ich funkcjonowaniem przejmują niższe obszary mózgu (międzymózgowie i pień mózgu). Generalnie im bardziej dziecko czuje się zagrożone, tym bardziej stery nad jego zachowaniem przejmują reaktywne obszary mózgu, ponieważ strach wyłącza wiele układów w korze mózgowej.
Dziecko, które doświadczyło traumy rozwojowej – wskazówki terapeutyczne
Terapia integracji sensorycznej, poprzez proponowanie odpowiednich aktywności opartych na różnorodnych doświadczeniach sensorycznych, stanowi doskonałe wsparcie w terapii traumy. Dzięki celowemu i uważnemu stymulowaniu poszczególnych systemów sensorycznych oraz zapewnieniu wielowarstwowych oddziaływań może doprowadzić do zmniejszenia nasilenia objawów wynikających z wczesnej traumy i pomóc dzieciom, które jej doświadczyły, w skuteczniejszym radzeniu sobie z codziennymi wyzwaniami.
W pracy z dzieckiem, które doświadczyło traumy, kluczowe jest odbudowanie poczucia bezpieczeństwa oraz wzmacnianie jego odporności psychicznej.
Pomocne w osiągnięciu tego celu może być uwzględnienie następujących elementów w terapii integracji sensorycznej:
|
Bezpieczna relacja i koregulacja
U dzieci, które doświadczyły traumy, zdolność do samoregulacji jest ograniczona, co oznacza, że w znacznym stopniu zależy ona od koregulacji zapewnianej przez osobę dorosłą. Dzieci te często są bardzo wyczulone na zmianę mimiki i tonu głosu, zwykle odbierają je jako zagrożenie, a nie jako wskazówkę, żeby się dostroić. To jedna z przyczyn, dla których łatwo przyjmują postawę obronną – wycofują się lub przechodzą do ataku. W konsekwencji jeszcze bardziej pozostają w tyle w zakresie nawiązywania kontaktów społecznych i emocjonalnej samokontroli. Koregulacja to takie interakcje w odpowiedzi na zachowanie dziecka, które zapewniają mu wsparcie i modelowanie, jakich potrzebuje, aby zrozumieć i efektywnie wyrazić swoje myśli i uczucia. Dlatego też terapeuta zaangażowany w pracę z dzieckiem dotkniętym traumą powinien być świadomy, że spokojne i pełne zrozumienia odpowiedzi na potrzeby dziecka stanowią fundament tworzenia bezpiecznej relacji oraz punkt wyjścia do rozwoju jego zdolności do samoregulacji. Wiąże się to przede wszystkim z pracą nad własnym poziomem samoregulacji, ponieważ aby efektywnie wspierać dziecko w budowaniu tej umiejętności, sam terapeuta musi nad nią pracować (być świadomy swoich stanów emocjonalnych, wyzwalaczy, strategii powrotu do równowagi), jak również dbać o własne zasoby.
|
„Pamiętaj, że najważniejszym narzędziem, jakie masz, żeby pomóc innym w zmianie – czy jesteś rodzicem, nauczycielem, terapeutą czy przyjacielem – jesteś ty sam. Relacje stanowią walutę zmiany”. Bruce D. Perry, Co ci się przydarzyło? |
Organizacja przestrzeni i przewidywalność zdarzeń
Sala integracji sensorycznej powinna być dla dziecka przestrzenią, w której czuje się komfortowo i bezpiecznie. Warto zadbać, aby na sali było miejsce, w którym dziecko może zrelaksować się i zredukować napięcie. Kącik wyciszenia i relaksu może być wyposażony w miękki puf czy worek sako, poduszkę/kołdrę obciążeniową, zabawki do ściskania czy rozciągania. Istotą takiej niszy sensorycznej jest zarówno możliwość redukowania pobudzenia, jak i nauczenie dziecka, że może skorzystać z tego miejsca, zanim poziom pobudzenia go przytłoczy i wywoła nadmierne emocje.
Kolejnym elementem organizacji bezpiecznej przestrzeni może być skojarzenie sali terapeutycznej z przyjemnym dla dziecka zapachem. Aromaterapia z wykorzystaniem dyfuzora ultradźwiękowego i dobrej jakości naturalnych olejków eterycznych może stanowić skuteczne wsparcie w terapii integracji sensorycznej. Znając działanie poszczególnych olejków eterycznych oraz obserwując reakcje dziecka na proponowany zapach, możemy regulować poziom jego pobudzenia, skupienia i uwagi czy też pomóc mu w osiągnięciu stanu odprężenia (sesje relaksacyjne). Do olejków, które warto włączyć do pracy terapeutycznej, należą: lawenda (ma właściwości relaksujące, kojące, przeciwlękowe, uspokajające), sosna (poprawia nastrój, eliminuje zmęczenie i działa relaksująco), mięta (poprawia pamięć i koncentrację), cytryna (niweluje zmęczenie, działa uspokajająco), rozmaryn (powoduje spadek poziomu kortyzolu – hormonu stresu, pozytywnie wpływa na funkcje kognitywne, szczególnie na pamięć).
Przewidywalność zdarzeń zapewni dziecku wprowadzenie planu aktywności (z użyciem symboli, zdjęć, rysunków), który będzie tworzony wspólnie na początku każdego spotkania i który będzie informował dziecko, jakie aktywności zadzieją się podczas zajęć w danym dniu. Przewidywalność to również stworzenie rytuałów (stałych punktów zajęć), które pozwolą dziecku poczuć się...
