Myślenie niewerbalne jest lepiej rozwinięte u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu niż u osób neurotypowych. Wiele z tych osób cechuje słaba centralna koherencja, czyli skłonność do wyławiania szczegółów z postrzeganej rzeczywistości oraz zdolność dostrzegania istniejących w niej schematów. Taka specyfika pracy mózgu sprawia, że osoba z ASD najpierw zobaczy drzewa, a dopiero później las. Obok centralnej koherencji, w przypadku osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ocenia się deficyty w obszarze teorii umysłu. Teoria umysłu to intuicyjna zdolność do rozumienia własnych i cudzych stanów umysłowych. Dzięki niej jesteśmy w stanie odczytywać intencje innych ludzi opierając się na tym, jak się zachowują i co mówią. Możemy wyrazić proste (podstawowe) pragnienia, oczekiwania, oceny, przekonania oraz złożone zależności pomiędzy stanami mentalnymi różnych osób („wiem, że Ty wiesz, że ja wiem”). Zdolność do mentalizacji (tzw. czytanie w umyśle) jest niezbędna do rozumienia, humoru, ironii, sarkazmu, metafory, kłamstwa i intencji innych ludzi, czyli wszystkiego, co przekracza dosłowne znaczenie słów. Istnieje widoczna nieprawidłowość w rozwoju teorii umysłu u dzieci z ASD. U neurotypowych dzieci ta umiejętność kształtuje się samoistnie, spontanicznie w trakcie różnych sytuacji społecznych i nie wymaga dodatkowej stymulacji. Dzieci, u których teoria umysłu nie kształtuje się spontanicznie, wymagają zastosowania konkretnych metod wspomagania rozwoju.
Zaburzenia ze spektrum autyzmu bezpośrednio wpływają na wiele aspektów funkcjonowania, szczególnie na rozwój społeczny i komunikację z innymi. Sztywne wzorce zachowań, fiksacje i przywiązanie do rutyny mogą pogłębiać istniejące trudności. Najczęściej w procesach terapeutycznych stosuje się interwencje behawioralne, które mogą zredukować drugorzędne problemy związane z zachowaniem, jednak trudności społeczne i komunikacyjne są mniej podatne na tego typu oddziaływania. Także generalizacja umiejętności na sytuacje nieprzećwiczone jest ograniczona. Niestety, nie ma wielu dowodów potwierdzających ogólną poprawę rozumienia kontekstu społecznego, synchronizację umiejętności werbalnych i niewerbalnych. Dobrze udokumentowana jest natomiast zmiana z poziomu zachowania.
Aktualnie coraz większe znaczenie w doborze oddziaływań terapeutycznych ma kwestia poprawy jakości funkcjonowania w zakresie umiejętności społecznych i komunikacyjnych jednostki, a na to bezpośrednio wpływa rozwój teorii umysłu. Teorię umysłu (mentalizację) definiuje się jako zdolność do wnioskowania o stanach umysłu innych osób (przekonaniach, potrzebach, myślach, pragnieniach, intencjach itp.) oraz zdolność wykorzystywania tych informacji do interpretacji słów innych ludzi, rozumienia ich zachowań i przewidywania, co mogą zrobić. U dzieci neurotypowych już w wieku 3–4 lat czytanie umysłu jest stosunkowo dobrze rozwinięte. W swoim funkcjonowaniu odwołują się do całej gamy stanów umysłowych, jak np.: emocje, myśli, marzenia, udawanie, oszukiwanie. Do tego aspektu odnosi się popularny Test Niespodziewanej Zmiany, szerzej znany pod nazwą „Zadanie Sally-Anne”. Celem zadania było ustalenie, w jakim wieku dzieci są w stanie zrozumieć, że inni ludzie mogą mieć fałszywe przekonania, które wpływają na ich zachowania i emocje. W zadaniu przedstawiono sytuację, w której podczas nieobecności Sally kulę przełożono z miejsca, w którym ją zostawiła, na inne. Dziewczynka tego nie widziała, więc nie może wiedzieć, gdzie naprawdę jest kula. Jest przekonana, że kula jest tam, gdzie sama ją zostawiła. Na pytanie: „Gdzie Sally będzie szukała swojej kuli?” większość czterolatków udzieli właściwej odpowiedzi. Zdolność rozumienia fałszywych przekonań jest złożona, ponieważ dziecko musi wziąć pod uwagę przekonanie Sally, aby ocenić jej zachowanie, poprawnie je przewidzieć.
POLECAMY
Wczesną oznaką czytania umysłu jest zdolność do przyjmowania perspektywy wizualnej na dwóch poziomach. Poziom 1 to zdolność do wnioskowania co druga osoba może widzieć (pojawia się ok. 2. r.ż.), a poziom 2 to zdolność do wnioskowania, jak druga osoba widzi dany obiekt, ocenienia perspektywy, jeśli różni się ona od perspektywy widzianej przez dziecko (ok. 3.–4. r.ż.). Kolejnym elementem rozwoju czytania umysłu jest pojęciowe przyjmowanie perspektywy, zrozumienie zasady „zobaczyć znaczy widzieć” (poziom 3). Nawet 3–4 letnie dzieci są świadome znaczenia dostępu do informacji w zdobywaniu wiedzy. Jeżeli jedna z osób otworzyła pudełko i zajrzała do środka, a druga jedynie dotknęła pudełka, to tylko jedna z tych osób wie, co jest w środku. Podobnie wygląda sytuacja z rozumieniem pragnień innych ludzi. Wiele wskazuje na to, że dzieci neurotypowe wcześniej rozumieją pragnienia niż przekonania (około 2. r.ż.), do trzeciego roku życia uczą się przewidywać, jak sytuacja wpłynie na emocje, a do czwartego roku życia umieją uwzględnić przekonania i pragnienia innej osoby w przewidywaniu, jak będzie się ona czuła (np. jeśli ktoś chce dostać nowe klocki, ale myśli, że w pudełku jest książka, to będzie czuł się smutny). Wszystkie rodzaje zachowań da się zinterpretować za pomocą przekonań i pragnień. Równie ważnym aspektem jest udawanie, szczególnie gdy dzieci już rozumieją, że udawanie różni się od rzeczywistości, np. potrafią bawić się samochodzikiem jakby był telefonem, chociaż prawidłowo rozpoznają funkcje obu tych przedmiotów. Jest to złożoną operacją mentalną, dużym osiągnięciem rozwojowym.
Dlaczego umiejętność czytania umysłu jest tak znacząca?
Jakie daje korzyści?
Przypisywanie stanów umysłowych innym ludziom jest stanowczo najłatwiejszym sposobem ich rozumienia. Pozwala na formułowanie wyjaśnień dotyczących ich zachowań i przewidywania, co mogą zrobić. Kolejną funkcją jest rozumienie komunikacji, wyobrażanie sobie tzw. komunikacyjnej intencji drugiej osoby, czyli uwzględnienie całego kontekstu werbalnego i niewerbalnego wypowiedzi. Mentali...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem
