Interocepcja – zapomniany zmysł Jak wpływa na samoregulację i emocje u dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej?

Neuroanatomia i mechanizmy interocepcji

Interoceptywne sygnały docierają m.in. drogą spinotalamiczną (lamina I), nerwem błędnym oraz somatosensorycznymi aferentami pochodzącymi ze skóry i trzewi. Ostatecznie trafiają do ­struktur móz­­­gowych – jąder wzgórza, a na­­stępnie do tylnej i przedniej części kory wyspy (insula), kory somatosensorycznej i zakrętu obręczy, umożliwiając tworzenie świadomej reprezentacji stanu wewnętrznego.

Obwodowe drogi aferentne

Sygnały interoceptywne są odbierane przez receptory mechaniczne i chemoreceptory znajdujące się w narządach wewnętrznych, skórze, mięśniach i naczyniach krwionośnych, a potem przekazywane do ośrodkowego układu nerwowego za pośrednictwem:

• nerwu błędnego (X),
• nerwów rdzeniowych,
• dróg rdzeniowo-wzgórzowych (lamina I rdzenia kręgowego).
   

Ośrodki mózgowe przetwarzania interocepcji

Kluczowe struktury przetwarzające interocepcję to:

• tylna i przednia kora wyspy (posterior/anterior insula) – integracja percepcji somatycznej i emocjonalnej, kluczowa dla subiektywnego odczuwania stanu ciała,
• kora zakrętu obręczy (anterior cingulate cortex) – uczestniczy w emocjonalnej ocenie sygnałów z ciała,
• jądra wzgórza – przekaźnik in­­­formacji sensorycznych do kory mózgowej,
• kora somatosensoryczna – umoż­­liwia świadome mapowanie sta­nu wewnętrznego.
   

Funkcjonalna łączność między korą wyspy a obszarami limbicznymi i przedczołowymi odpowiada za integrację interocepcji z emocjami i zachowaniem.

Interocepcja a samoregulacja emocjonalna u dzieci

Interocepcja pozwala dzieciom rozpoznawać podstawowe sygnały ciała, co umożliwia adaptacyjne działania, np. przytulić się, zjeść, odpocząć. Gdy ta funkcja jest zaburzona, prowadzi do nasilenia stresu, trudności w identyfikacji emocji i społecznej adaptacji, w tym wybuchów emocjonalnych.
Samoregulacja emocjonalna to zdolność do rozpoznawania, kontrolowania i modyfikowania własnych stanów emocjonalnych oraz zachowań w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Interocepcja umożliwia dziecku:

• rozpoznanie wczesnych sygnałów dyskomfortu (np. napięcie, ból, głód),
• przypisanie emocji do fizjologicznych stanów (np. „boli mnie brzuch, bo się stresuję”),
• adekwatne reagowanie (np. odpoczynek, prośba o pomoc).
   

Bez prawidłowego odczytywania tych sygnałów dzieci mogą przejawiać:

• trudności z regulacją emocji,
• impulsywność,
• frustrację wynikającą z nie­­­zrozumienia wewnętrznych odczuć,
• zaburzenia zachowania (meltdowns – kryzysy sytuacyjne, wycofanie, lęki).
   

Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej (SI)

U dzieci z zaburzeniami SI interocepcja może być:

• nadwrażliwa (hiperreaktywność) – dziecko doświadcza nadmiernego bólu, lęku przed niewielkim dyskomfortem, unika aktywności fizycznej,
• niedowrażliwa (hiporeaktywność) – brak odczuwania bólu, ignorowanie potrzeby wypróżnienia, trudności w zauważeniu głodu,
• zdezorganizowana – niespój­­ne reakcje, np. nieadekwatna reakcja emocjonalna na syg­nały fizjologiczne.
   

Zaburzenia te prowadzą do problemów z:

• rozpoznawaniem emocji (aleksytymia dziecięca),
• komunikacją potrzeb (problemy w relacjach rówieśniczych i rodzinnych),
• radzeniem sobie w sytuacjach stresowych (brak strategii samoregulujących).
   

Zależność od wieku i poziomu rozwoju

Badania sugerują, że dokładność interocepcji i jej wpływ na samoregulację zmieniają się z wiekiem. U dzieci młodszych (3–7 lat) rozwój interocepcji jest silnie związany z doświadczeniami cielesnymi i wsparciem ze strony dorosłych. Brak tych doświadczeń może skutkować długoterminowymi deficytami w rozpoznawaniu i nazywaniu emocji.

Dzieci z ASD/zaburzeniem SI

Badania z udziałem dzieci z autyzmem pokazały istotne obniżenie interoceptywnej dokładności (ćwiczenia na liczenie bicia serca, poziom wysiłku oddechowego) w porównaniu do ich rówieśników neurotypowych (efekt d ≈ 0,72), natomiast dorośli z ASD nie wykazywali różnic w stosunku do kontroli. Wynika to z możliwej korekty w rozwoju lub zróżnicowania fenotypów ASD. Inne przeglądy literatury potwierdziły powszechność zaburzonych mechanizmów interoceptywnych u osób z ASD, przy tendencji do interoceptywnej hipoświadomości (niedoczułość internalnych sygnałów), choć wyniki są zmienne ze względu na heterogeniczność ASD.

Modele teoretyczne

Modele takie jak Embodied Predictive Interoception Coding (EPIC) zakładają, że mózg aktywnie przewiduje stany ciała i porównuje je z sygnałami sensorycznymi. Błędy predykcyjne mogą skutkować rozregulowaniem emocji i lękiem. U dzieci z zaburzeniami SI–ASD dezadaptacyjne predykty ścieżki mogą prowadzić do trwałego rozkojarzenia z emocjami, nawet jeśli interocepcja się wyrównuje w dorosłości.

Model predykcyjnego kodowania (Predictive Coding)

Model predykcyjny interocepcji zakłada, że mózg nie tylko odbiera sygnały z ciała, ale aktywnie przewiduje, jaki będzie stan wewnętrzny i stale porównuje rzeczywiste informacje sensoryczne z tymi przewidywaniami. W razie rozbieżności (tzw. błąd predykcji) uruchamiana jest odpowiedź fizjol...