Jak właściwie przeprowadzić diagnozę małego dziecka?

Na samym początku trzeba zadać sobie jedno zasadnicze pytanie. Co wpływa na pojawianie się zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci? Okazuje się bowiem, że istnieje kilka istotnych czynników, które mają niebagatelny wpływ na występowanie tego zjawiska. Chodzi w szczególności o następujące czynniki:

• kwestia dziedziczenia zaburzeń – bardzo często można usłyszeć w gabinecie, że z podobnymi problemami borykali się również rodzice dziecka, które do nas trafia,
• podejmowanie późnej decyzji o macierzyństwie,
• problem z tym, aby zajść w ciążę lub żeby utrzymać dłużej ciążę – liczne poronienia,
• nieprawidłowości, które pojawiają się w okresie ciąży – chodzi tutaj w szczególności o choroby, które towarzyszą matce, leki, które ona przyjmuje lub silny stres wywołujący wzmożone wydzielanie kortyzolu,
• powikłania, które miały miejsce w okresie porodu oraz po porodzie, np. poród przedłużający się, konieczność podawania tlenu ziecku, pobyt dziecka w inkubatorze,
• poród poprzez cesarskie cięcie – tutaj należy mocno podkreślić, że zdecydowanie bardziej korzystne jest, kiedy cesarskie cięcie odbędzie się po rozpoczęciu akcji porodowej,
• niższa punktacja w skali Apgar,
• poród przedwczesny, który często jest połączony ze zdecydowanie niższą wagą urodzeniową dziecka,
• różnego rodzaju nieprawidłowości pojawiające się w rozwoju dziecka w pierwszym roku życia, osiąganie poszczególnych kamieni milowych później, niż wskazują na to normy rozwojowe,
• zaburzenia w obszarze snu, jedzenia, nawiązywania więzi z członkami rodziny, komunikacji,
• długotrwałe choroby, przewlekłe zapalenia uszu, alergie,
• brak odpowiedniej stymulacji określany mianem deprywacji sensorycznej (o charakterze zewnętrznym) – chodzi tutaj w szczególności o to, że rodzice nie proponują dziecku zabaw i aktywności, które mają na celu rozwój w obszarze poszczególnych zmysłów,
• przestymulowanie dziecka poprzez proponowanie mu zbyt dużej liczby aktywności. 
   

Są to czynniki ryzyka, które mogą powodować pojawienie się zaburzeń integracji sensorycznej. Bywa, że rodzice są zaniepokojeni tym, jak zachowuje się dziecko lub jak funkcjonuje ono w różnych sferach. 
Zazwyczaj zgłaszają oni:

• nadmierne odginanie główki, 
• prężenie kończyn dolnych, 
• wspinanie się na palce,
• drżenia kończyn, 
• silne zaciskanie piąstek, 
• niechęć do leżenia na brzuchu, 
• stałe pochylenie głowy do jednego barku, 
• skracanie tułowia tylko z jednej strony, 
• kłopoty ze zginaniem i odwodzeniem kończyn podczas przewijania.
   

Żeby jednak móc właściwie określić, z jakimi trud­­­­noś­ciami mierzy się dziecko, konieczne jest przepro­wa­dzenie dokładnego i rzetelnego wywiadu z rodzicami. Zazwyczaj odbywa się on na pierwszym spotkaniu. Przy bardzo małych dzieciach, mających poniżej dwóch lat, można połączyć wywiad z pierwszą obserwacją zachowań dziecka. Należy jednak zauważyć, że rodzice wówczas są dość mocno zaabsorbowani tym, aby animować czas w gabinecie i mogą nie poświęcić należytej uwagi naszym pytaniom. W związku z tym polecam, żeby na pierwszym spotkaniu był rodzic/rodzice, a dwa kolejne poświęcić na obserwację dziecka. Wówczas wszyscy czują się komfortowo. 
Wywiad jest niezwykle ważny, ponieważ pozwala ustalić główne trudności, z którymi borykają się rodzice, a terapeuta może zadać pytania, dzięki którym określi czynniki ryzyka. O co więc koniecznie należy zapytać? Są pewne istotne obszary, których nie wolno pomijać. 

Po wywiadzie przychodzi czas na obserwację swobodnej aktywności dziecka i jego zachowania w nowym miejscu i w nowej sytuacji. Każda reakcja dziecka i rodzica będzie miała dla nas znaczenie diagnostyczne i pozwoli nam lepiej zrozumieć, z czym mierzą się w danej chwili rodzice. 
Warto więc przygotować sobie kilka pytań przed spotkaniem z dzieckiem.

• Jak dziecko zachowuje się w gabinecie?
• Jakie relacje ma z rodzicem?
• Czy samodzielnie eksploruje salę?
• Czy wkłada różne rzeczy do buzi?
• Czy ma otwartą buzię? Język na zewnątrz?
• Czy pojawia się chodzenie na palach?
• Czy wykorzystuje dużo siły do zabawy?
• Jak wygląda raczkowanie i pełzanie?
• Czy podskakuje na dwóch nogach w miejscu?
• Czy się wspina i w jaki sposób to robi?
• Czy bawi się w grochu/fasoli?
• Czy chodzi po ścieżce sensorycznej?
• Czy wkłada ręce w substancje brudzące?
• Jakie reakcje prezentuje na piłce rehabilitacyjnej?
• Jakie reakcje widoczne są na huśtawce?
• Jak wygląda rozwój mowy?
• Czy pojawia się kontakt wzrokowy?
• Czy dziecko reaguje na kierowane do niego komunikaty?
• Jak wygląda napięcie mięśniowe?
• Jak prezentuje się koncentracja na zadaniu? Czy dziecko jest w stanie skupić się adekwatnie do swojego wieku?
• Czy dziecko biega/skacze w ramach aktywności własnej czy raczej wybiera zabawy statyczne?
• Jak wygląda proces wychodzenia z sali?
• Jak dziecko reaguje na dźwięki?
   

Są to tylko przykładowe kwestie, na które należy zwrócić uwagę. Ważne jest, aby jak najwięcej reakcji dziecka zanotować, zaobserwować. Każdy taki sygnał pozwala nam lepiej zrozumieć trudności dziecka. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że poniżej czwartego roku życia zawsze diagnozujemy ryzyko zaburzeń. Wynika to z faktu, że układ nerwowy cały czas dojrzewa i wiele zachowań może zostać z czasem wyregulowanych. Profilaktyka w przypadku małych dzieci odgrywa jednak rolę niebagatelną. Wczesne wykrycie jakichkolwiek trudności daje możliwość podjęcia szybkich działań, wdrożenia odpowiednich ćwiczeń i doprowadzenia układu nerwowego do odpowiedniego poziomu pobudzenia. 
Obserwacja i rozmowy z rodzicami stanowią pierwszy etap diagnozy. Po ich przeprowadzeniu należy bowiem jeszcze wyciągnąć odpowiednie wnioski i zaproponować właściwe ćwiczenia do wykonywania w domu. Często wśród terapeutów pojawiają się wątpliwości związane z tym, w jaki sposób napisać opinię na temat tak małego dziecka. Ważne jest tutaj trzymanie się pewnego schematu i uwzględnienie wszystkich istotnych kwestii. 
 

1. Przebieg ciąży. Będzie nas interesowało, czy były jakieś trudności z zajściem w ciążę oraz z jej utrzymaniem,
czy matka przyjmowała jakieś leki itp. Poniżej przykładowe pytania, jakie można tutaj zadać.

2. Przebieg porodu, trudności w czasie porodu, choroby pojawiające się po porodzie, przyjmowanie leków
przez dziecko, ewentualne komplikacje.