Kluczową strukturą związaną z nerwami czaszkowymi jest pień mózgu, z którego wychodzą lub do którego wchodzą nerwy czaszkowe. Opuszczają czaszkę przez otwory w jej podstawie i unerwiają struktury części ciała zlokalizowane w głowie, szyi i w tułowiu. Większość z nich należy do obwodowego autonomicznego układu nerwowego (ang. peripheral autonomic system), który kontroluje funkcjonowanie całego organizmu. OUN odbiera, analizuje i przetwarza informacje pochodzące zarówno ze środowiska wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Poprzez nerwy czuciowe, ruchowe i mieszane wysyłane są odpowiedzi do narządów wykonawczych.
Niektóre nerwy czaszkowe łączą rdzeń przedłużony z mięśniami i narządami głowy, takimi jak: nos, oczy, uszy i język. Inne biegną do gardła, twarzy, szyi, klatki piersiowej i brzucha (Kalat, 2018). Oznaczone są one cyframi rzymskimi, a ich główne gałązki noszą nazwy czynnościowe lub anatomiczne. Na przykład I nerw czaszkowy to I nerw węchowy.
Ze względu na pełnione funkcje nerwy czaszkowe dzieli się na trzy grupy:
POLECAMY
- nerwy zmysłowe – I, II, VIII,
- nerwy języka i gałek ocznych – III, IV, VI, XII,
- nerwy łuków skrzelowych – V, VII, IX, X, XII.
Nerwy czaszkowe można podzielić na trzy kategorie: nerwy ruchowe (odśrodkowe), nerwy czuciowe (dośrodkowe, zmysłowe) oraz nerwy czuciowo-ruchowe (mieszane). Podział ten wynika z rodzaju ich unerwienia (Odowska-Szlachcic, 2013).
Funkcjonowanie nerwów czaszkowych odgrywa dominującą rolę w rozwoju ruchowym oraz zmysłowym.
W tabeli 1. przedstawiono rodzaj unerwienia i podstawowe funkcje tych nerwów.
Nerwy czaszkowe biegną od mózgowia do mięśni twarzy i narządów zmysłów. Są to bladoszare i lśniące powrózki, które wciskają się między narządy i tkanki organizmu. Niektóre z nich pełnią funkcje czuciowe i odpowiadają za unerwienie narządów i tkanki w obrębie głowy oraz szyi. Inne odgrywają wiodącą rolę w pracy mięśni i czynnościach ruchowych (Greenfield, 1998, s. 81).
Nerwy czaszkowe odpowiadają przede wszystkim za odbieranie wrażeń zmysłowych: wzrokowych, słuchowych, węchowych, smaku, dotyku oraz doznań przedsionkowych (unerwiają ślimak i przedsionek), a także za funkcjonowanie kilku grup mięśni oraz gruczołów wydzielniczych ślinowych, łzowych i błon śluzowych.
Nerwy te odgrywają zasadnicze znaczenie w rozwoju sensomotorycznym dziecka i w osiągnięciu dojrzałości oralno-motorycznej. Mają istotny wpływ na kształtowanie się procesów integracji sensorycznej (ang. sensory integration, SI). Pełnią również ważną rolę w nabywaniu kompetencji społeczno-emocjonalnych przez dzieci.
Główne przyczyny uszkodzeń nerwów czaszkowych (Fuller, 2018):
- urazy w obrębie głowy i szyi,
- krwiaki wewnątrzczaszkowe,
- udary mózgu,
- tętniaki naczyń mózgowych,
- przewlekle stany zapalne w organizmie,
- uszkodzenia okołoporodowe,
- choroby neurozwyrodnieniowe.
Uszkodzenia mogą dotyczyć więcej niż jednego nerwu czaszkowego.
Przy obciążającym porodzie istnieje ryzyko porażeń zwłaszcza nerwów: VII, IX, X, XI i XII. Porażenia nerwów twarzowego (VII) i błędnego (X) pojawiają się najczęściej w wyniku stosowania podczas porodu narzędzi chirurgicznych, takich jak kleszcze i próżnociąg. Porażenia X nerwu błędnego mogą wynikać z uszkodzeń w obrębie rdzenia przedłużonego. Widoczne są wówczas objawy móżdżkowe, takie jak: zaburzenia chodu, równowagi, mowy i koordynacji ruchowej, zaś w obszarze ustno-twarzowym mogą wystąpić dysfunkcje w odbieraniu wrażeń czuciowych i temperatury.
Podczas porodu naciski i dekompresja na główkę dziecka mogą spowodować podrażnienie nerwów czaszkowych, szczególnie w przypadku makrosomii.
Badacze przedmiotu wyróżniają następujące rodzaje uszkodzeń nerwów czaszkowych:
- nadczynność (wagotonia), zbyt silna aktywność – występuje w alergiach i otyłości oraz w chorobie Leśniowskiego-Crohna, ale także w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, które mogą spowodować spowolnienie procesów życiowych i częste omdlenia,
- niedoczynność, osłabiona aktywność – jest często stwierdzana w całościowych zaburzeniach rozwoju, zwłaszcza w autyzmie,
- porażenie, zniesienie funkcji nerwu częściowe lub całkowite – porażenia nerwów czaszkowych dotyczyć mogą zarówno pojedynczego nerwu czaszkowego, jak i kilku z nich, ich uszkodzenia mogą powodować m.in. zaburzenia czucia smaku, ale i ograniczenie ruchomości szyi czy zaburzenia słuchu.
Objawy uszkodzenia nerwów czaszkowych są uzależnione od tego, którego nerwu dotyczą. Na przykład nieprawidłowe funkcjonowanie nerwu trójdzielnego powoduje nerwobóle w obrębie twarzy, pogorszenie wyrazistości mowy i ostrości słuchu, częściową utratę węchu lub zaburzenia czucia powierzchniowego (Odowska...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem
Dołącz do 3000 + czytelników, którzy nieustannie pogłębiają swoją wiedzę z zakresu pracy z podopiecznym z zaburzeniami integracji sensorycznej.
Otrzymuj co 2 miesiące sprawdzone narzędzia diagnostyczno-terapeutyczne od ekspertów – praktyków. Rozszerzaj swój warsztat pracy z podopiecznym z różnorodnymi zaburzeniami rozwojowymi w każdym wieku.
