Reakcja „walki i ucieczki” ma charakter fizjologiczny i uruchamia się w odpowiedzi na dostrzegane zagrożenie. Małe dziecko ma znacznie ograniczone możliwości radzenia sobie ze stresem. Jeśli jest w trybie walki, odczuwa wzmożone psychomotoryczne pobudzenie organizmu i może sprawiać wrażenie agresywnego. Natomiast w trybie ucieczki unika kontaktu z innymi osobami, jest wycofane i zalęknione. Wówczas regeneracyjna aktywacja układu przywspółczulnego „odpoczynku i trawienia” zostaje stłumiona i wyłączona.
Jeśli mechanizm ten pojawi się u małego dziecka, nie powinien on wzbudzać u rodziców nadmiernego niepokoju, ale jedynie wówczas, kiedy trwa krótko i nie występuje u dziecka codziennie lub kilkakrotnie w ciągu każdego dnia.
Za jego aktywację odpowiada ciało migdałowate, czyli struktura mózgu, która reaguje na zagrożenie. W sytuacji stresu (np. czasowej separacji dziecka od matki) ciało migdałowate staje się nadaktywne i wówczas organizm wchodzi w tryb alarmowy. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy zagrożenie nie ma charakteru bezpośredniego. Wówczas kontrolę przejmuje współczulny układ nerwowy, który odłącza system immunologiczny i przygotowuje organizm do natychmiastowej „ucieczki”. Rdzeń nadnercza w wyniku reakcji biochemicznych produkuje wówczas hormony, które w stresie powodują wydzielanie do krwioobiegu takich związków, jak: adrenalina, testosteron i kortyzol, co sprawia, że ciało pozostaje w stanie wzmożonej gotowości.
Reakcja dziecka poprzez wycofanie, ucieczkę lub „aktywną walkę” mobilizuje ciało i zmysły, czyli przygotowuje do konfrontacji lub ucieczki.
Szybka odpowiedź organizmu staje się możliwa dzięki skierowaniu krwi z mózgu do mięśni. W odpowiedzi uruchamiany jest sympatyczny układ nerwowy (ang. sympathetic nervous system). Zwiększa się aktywność mózgu, wzrasta ukrwienie narządów oraz ilość tlenu i glukozy we krwi. Pobudzeniu ulegają czynności wydzielnicze gruczołów potowych i ślinowych. Widoczne reakcje mają charakter fizyczny i homeostatyczny. Stanowią odpowiedź organizmu jako następstwo niebezpiecznego/niepokojącego zdarzenia, nieakceptowanych bodźców oraz innych czynników zewnętrznych.
Kiedy reakcja strachu i zagrożenia zostanie wywołana, mogą wystąpić nieprzyjemne odczucia somatyczne i fizyczne. Wśród nich najczęściej pojawia się przyspieszone bicie serca, rozszerzone źrenice, szybki oddech, spocone dłonie, napięte mięśnie i ucisk w żołądku. Mogą też wystąpić: napięciowe bóle mięśniowe, zawroty i bóle głowy, a także zaciskanie zębów i zwijanie dłoni w pięści.
Charakterystyczne są także objawy emocjonalne, a wśród nich: ataki paniki, fobie, lęk przed ciemnością, porażką, skupiskami ludzi, przejawy agresji, wstydliwość, wstrzymywanie oddechu czy nagła zmiana preferencji żywieniowych.
Reakcja walki i ucieczki zaburza proces homeostazy w organizmie, przede wszystkim w zakresie termoregulacji, co przejawia się nadmiernym poceniem, podwyższoną temperaturą ciała, wzrostem ciśnienia krwi, czerwienieniem policzków i uszu.
Przewlekłe działanie organizmu w trybie walki, np. na skutek długotrwałego stresu, prowadzi do niedoczynności nerwu błędnego.
X nerw czaszkowy (łac. nervus vagus) jest najważniejszym nerwem przywspółczulnego układu nerwowego i zapewnia dwukierunkową komunikację impulsów nerwowych pomiędzy narządami ciała a mózgiem. Nerw ten odpowiada za wiele życiowych funkcji, a także za odpoczynek, regenerację organizmu i trawienie. Unerwia organy wewnętrzne i normalizuje pracę serca oraz mięśnie twarzy i gardła. Pozwala osiągnąć wewnętrzy spokój poprzez odprężenie ciała.
W wyniku prawidłowego działania X nerwu czaszkowego następuje wydzielanie serotoniny i oksytocyny, co zapewnia dziecku dobre samopoczucie, empatię, kontrolę apetytu i umożliwia zasypianie. Dlatego przy niedoczynności jego stymulacja powoduje poprawę samopoczucia. Natomiast zbyt silna aktywacja prowadzi do omdleń. W przypadku małych dzieci podrażnienie tego nerwu powoduje, że stają się niespokojne, pobudzone i często płaczą.
W zaburzeniach ze spektrum autyzmu niska aktywność nerwu błędnego wynika najczęściej z nieprawidłowego toru oddechowego i jego słabej efektywności. Dzieci wówczas nie oddychają głęboko i rytmicznie i nie stymulują w sposób naturalny X nerwu czaszkowego.
Nieprawidłowe działanie nerwu błędnego utrudnia i zaburza rozwój i percepcję mowy, ekspresję twarzy, interakcje matka – dziecko, relacje społeczne, wyższe funkcje poznawcze, sen i funkcje trawienne. Pod wpływem długotrwałego stresu układ nerwowy dziecka pozostaje w stanie zwiększonej czujności, gotowości i wzmożonego napięcia, co sprzyja – zwłaszcza u maluchów – powrotowi do odruchów noworodkowych.
Wybrane strategie i ćwiczenia stymulujące nerw błędny (Odowska-Szlachcic, 2013):
POLECAMY
- prowokowanie dziecka do wydawania okrzyków radości i nawoływania się,
- w szklance z nietłukącego szkła przez zakręconą rurkę wywoływanie efektu bulgotania wody,
- masaż obrąbka, płatka i wnętrza ucha,
- uciskanie z wyczuciem gałek ocznych,
- podczas kąpieli naprzemienne polewanie stóp i dłoni ciepłą i chłodną wodą lub wkładanie dłoni i stóp do misek z wodą o zróżni...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem
