Sposoby na wybiórczość pokarmową w gabinecie terapeuty integracji sensorycznej

Zdarza się, że wybiórczość jest opisywana jako ograniczona różnorodność lub odmowa przyjmowania pokarmów odpowiednich pod względem odżywczym czy też niespełnianie oczekiwań rodziców dotyczących wspomnianej różnorodności (Trofholz, Tate, Draxten; Carruth, Ziegle, Gordon, Barr). W grupie dzieci, którą dosyć często dotyka problem wybiórczego jedzenia, mamy dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (Cermak, Curtin, Bandini), ale nie tylko. 

Musimy pamiętać, że wybiórczość nie zawsze świadczy o zaburzeniu i wymaga terapii. W typowym rozwoju każdego dziecka wyróżniamy bowiem okres neofobii, kiedy dzieci nie chcą próbować nowości, zwykle też wykluczają ze swojej diety pewne pokarmy, którymi najczęściej są warzywa. Okres ten jest etapem rozwojowym i mija samoistnie około 6 r.ż. Z drugiej strony mamy jednak również skrajną wybiórczość, która bezwzględnie wymaga diagnostyki i zaopiekowania, ponieważ w znaczący sposób może odbijać się na zdrowiu i rozwoju dziecka. 

Katja Rowell i Jenny McGlothlin – autorki książki Jak pomóc dziecku ze skrajną wybiórczością pokarmową wspominają, że skrajna wybiórczość pokarmowa po­­lega na „(…) spożywaniu pokarmów, których ilość i różnorodność uniemożliwia zdrowy rozwój emocjonalny, fizyczny i społeczny, albo są to nawyki żywieniowe będące źródłem znacznego konfliktu lub zmartwienia”. 

Skrajną, wysoką wybiórczość pokarmową charakteryzuje preferowanie dosłownie kilku produktów spożywczych. Takie osoby dosyć często zwracają uwagę na cechy sensoryczne pokarmów i to głównie właściwości sensoryczne są kluczowe w podejmowaniu decyzji odnośnie zjedzenia danego produktu lub odmowy.

Wybiórczość pokarmowa może polegać na ograniczeniach i specyficznych preferencjach. Z jednej strony osoba wyklucza ze swojej diety pewne produkty spożywcze lub nawet całe grupy pokarmów, a z drugiej wykazuje bardzo wyraźne preferencje wobec pewnych cech, a kiedy otrzyma to, co lubi, zjada to z apetytem. Nie jest więc prawdą, że każdy niejadek ma mały apetyt i nie jest zainteresowany jedzeniem.

Wybiórczość może dotyczyć różnych cech produktów, np. konsystencji, koloru, temperatury, sposobu podania, opakowania czy nawet marki.

Przykłady wybiórczego jedzenia

• Wybiórczość ze względu na typ pokarmu, np. dziecko je tylko produkty nabiałowe lub pokarmy, które nie wydają dźwięków w trakcie jedzenia.
• Wybiórczość ze względu na markę produktu, np. kiedy dziecko nie tylko ogranicza się do jednego produktu typu jogurt, ale też zwraca uwagę na jego markę.
• Selektywność ze względu na kolor produktu, np. kiedy dziecko preferuje wyłącznie beżowe produkty lub nie je produktów w danym kolorze.
• Selektywność ze względu na teksturę produktu, np. kiedy dziecko preferuje pokarmy o konsystencji gładkiej papki lub produkty suche i chrupkie.
• Wybiórczość ze względu na temperaturę produktu, np. kiedy dziecko domaga się jedzenia pokarmów wyłącznie zimnych.
• Selektywność ze względu na wygląd lub sposób podania, np. kiedy pokarmy nie mogą się dotykać lub kiedy każdy pokarm ma być umieszczony na osobnym talerzu.
   

Zacznijmy od tego, że wybiórczość pokarmowa może mieć różnorodne podłoże, jej przyczyną nie zawsze są trudności z przetwarzaniem sensorycznym. Dlatego też nie każde dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej je wybiórczo, jak również nie każde dziecko wykazujące trudności z jedzeniem potrzebuje właśnie terapii sensorycznej. Warto to podkreślać, ponieważ od dłuższego czasu obserwuje się wśród rodziców dzieci jedzących wybiórczo tendencję do szukania pomocy właśnie u terapeutów integracji sensorycznej. Oczywiście nie jest to błąd, pamiętajmy jednak, że nie każdy terapeuta musi i chce zajmować się właśnie obszarem karmienia i jedzenia. Zdarza się też, że rodzice szukają pomocy w mediach społecznościowych, a terapia integracji sensorycznej jest im bardzo często polecana mimo braku diagnozy. 

Diagnostyka trudności w zakresie przyjmowania pokarmów powinna być holistyczna i nie powinniśmy zamykać się na jedną dziedzinę, zwłaszcza że podłoże wspomnianych trudności może być złożone, a w związku z tym diagnostyka i wsparcie terapeutyczne muszą być interdyscyplinarne. Co więcej, czasami jeden objaw obserwowany u kilkorga dzieci w każdym przypadku może mieć zupełnie odmienne podłoże.

Załóżmy jednak, że do gabinetu terapeuty integracji sensorycznej trafia dziecko zdiagnozowane i wszystko wskazuje na fakt, że to właśnie zaburzenia przetwarzania sensorycznego stanowią przyczynę trudności z jedzeniem. I znów, nie ma jednego konkretnego wzorca postępowania, ponieważ praktycznie każde zaburzenie przetwarzania sensorycznego może w mniejszym lub większym stopniu powodować wybiórczość pokarmową. Dlatego wsparcie terapeutyczne powinno mieć swój początek właśnie w diagnozie i analizie tej diagnozy. Inaczej postąpimy bowiem z dzieckiem nadwrażliwym, które awersyjnie może podchodzić do pewnych cech produktów spożywczych, inaczej do dziecka poszukującego, które może bardzo wyraźnie domagać się pewnych konsystencji czy smaków pokarmów, a jeszcze inaczej postąpimy w przypadku dziecka, które wykazuje szereg zaburzeń ruchowych o podłożu sensorycznym. Dodatkowo warto podkreślić, że czynniki sensoryczne mogą współwystępować z innymi czynnikami, np. motorycznymi, dlatego tak bardzo ważna jest współpraca specjalistów pracujących z dzieckiem. W zespole terapeutycznym może znaleźć się logopeda, dietetyk, psycholog, fizjoterapeuta, osteopata, terapeuta traumy czy lekarze różnych specjalizacji.

Bez względu na problem, warto zastosować kilka uniwersaln...