Wpływ zaburzeń sensorycznych oraz czynności prymarnych na rozwój mowy

Jama ustna stanowi obwodową część narządów artykulacyjnych oraz jest nieodłączną częścią kompleksu orofacjalnego. Kompleks ten składa się z obszaru, w którym odbywa się artykulacja, ale także podstawowe czynności fizjologiczne, inaczej: czynności prymarne. Są to między innymi: oddychanie, ssanie, gryzienie, żucie, połykanie, picie. To naturalna gimnastyka dla narządów artykulacyjnych, która stopniowo poprawia ich motoryczną sprawność. Ssanie, połykanie, oddychanie to czynności rozwijające się jeszcze w życiu płodowym, za to żucie i gryzienie są nabyte i kształtują się wraz z pojawianiem się zębów. Picie z kubeczka to czynność, do której gotowość można zaobserwować od około 9 m.ż. dziecka. Dojrzały typ połykania rozwija się stopniowo na skutek zwiększającej się pojemności jamy ustnej, pojawiania się uzębienia mlecznego oraz rozwoju układu nerwowo-mięśniowego. Zaburzenia funkcji prymarnych mogą mieć swoje źródło między innymi w nieprawidłowym napięciu mięśniowym w ciele, defektach anatomicznych w obrębie jamy ustnej, parafunkcjach – anormalnych zachowaniach w obrębie jamy ustnej, jak np. ssanie niezwiązane z pożywieniem (warg, policzków, kciuka, rękawa bluzki etc.), wypychanie językiem policzków czy warg.

Prawidłowe oddychanie odbywa się w spoczynku torem nosowym. Oddychanie torem ustnym nie jest fizjologiczne, może prowadzić do wielu zaburzeń (np. infekcji, nieprawidłowego napięcia mięśni artykulacyjnych, niepoprawnego rozwoju twarzoczaszki, w tym podniebienia i łuków zębowych, nieprawidłowej pozycji spoczynkowej języka, która niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji dla rozwoju mowy). 

Nieefektywne gryzienie i żucie nie pozwala na odpowiedni trening mięśni, a więc także na właściwe modelowanie kości. Dieta złożona z papek nie jest wystarczającym bodźcem dla przekształcenia się atypowego połykania w ten dorosły, a także dla osiągnięcia prawidłowej pionizacji języka, koniecznej dla poprawnej artykulacji. 

Niewygaszony odruch ssania bądź niepoprawny jego wzorzec opóźnia przekształcenie sposobu połykania oraz wspomnianą pionizację języka. Czasami dzieje się to z powodu niewycofania smoczka w wymaganym czasie czy parafunkcji, takich jak ssanie palców, warg, policzka. 

Atypowy przebieg połykania, polegający na: płaskim ułożeniu masy języka, który często kładzie się między łukami zębowymi, zwiększeniu pracy mięśni policzkowych i mięśnia bródkowego, otoczenia szpary warg (zaciskaniu warg), niedostatecznej czynności mięśni unoszących żuchwę, przyczynia się do wadliwej czynności artykulacji.

Należy pamiętać, że ostateczny kształt twarzy jest zależny od sił związanych z pracą mięśni podczas czynności fizjologicznych.

Jak przebiega prawidłowy rozwój umiejętności jedzenia i picia?

Częstą przyczyną zakłóceń w czynnościach samodzielnego jedzenia są zaburzenia rozwoju motoryki u dziecka. Odpowiednia ruchomość oraz napięcie sfery oralnej zależą od poziomu stabilizacji i równowagi dużych partii mięśni, takich jak mięśnie tułowia i miednicy. Aby doszło do rozwinięcia się czucia głębokiego w tej części ciała, konieczny jest odpowiedni poziom priopriocepcji w rejonie centralnym. A poziom czucia głębokiego w sferze oralnej jest związany z planowaniem ruchów i regulowaniem napięcia mięśni w obszarze artykulatorów, co ma wpływ na mowę. Zaburzenie czynności jedzenia, zbyt obfite ślinienie czy opóźniony rozwój mowy mogą wynikać z problemów posturalnych lub zaburzeń przetwarzania sensorycznego. Ośrodki odpowiedzialne za motorykę i mowę są w mózgu ulokowane w pobliżu siebie. Praca nad zaburzeniami SI, dzięki usprawnianiu całościowego rozwoju psychofizycznego, pomaga w terapii zaburzeń mowy. 

Wrażenia sensoryczne odgrywają bardzo istotną rolę w czuciu poziomów pobudzenia układu nerwowego. 

Tabela 1. Prawidłowy rozwój umiejętności jedzenia i picia