Zaburzenia posturalne u dzieci

Zaburzenia ruchowe na bazie sensorycznej pojawiają się pod wpływem niskiego napięcia mięśniowego, obniżonej sprawności planowania motorycznego lub nadreaktywności dotykowej w sferze oralnej lub nieprawidłowej stabilizacji mięśni, a także pod wpływem trudności planowania w motoryce: dużej i małej, jakościowych deficytów w artykulacji i nieprawidłowych komponentów ruchu, takich jak równowaga między zginaczami i prostownikami. Wyróżniamy dwa typy tych zaburzeń:

• zaburzenia posturalne,
• dyspraksję. 
   

Zaburzenia posturalne wiążą się z:

• zaburzeniami napięcia mięśniowego,
• słabą równowagą statyczną i dynamiczną,
• obniżoną kontrolą motoryczną,
• obniżoną siłą mięśniową i kontrolą postawy (w sta­­­niu, siadzie i podczas ruchu),
• zaburzeniami kokontrakcji,
• niepełnym zintegrowaniem odruchów pierwotnych,
• brakiem pełnego wykształcenia odruchów posturalnych.
   

Fizjoterapeuci zaburzenia posturalne wiążą z zaburzeniami liniowości i postawy. Do najczęstszych zaburzeń postawy zaliczamy:

• wysunięcie głowy i szyi w przód,
• pochylenie tułowia, rotacja w jedną z stron,
• asymetria barków, uniesienie dwóch barków,
• zwiększona kifoza piersiowa, lordoza lędźwiowa,
• zaburzenia w obrębie kończyn dolnych. 
   

Napięcie mięśniowe jest charakterystyczną cechą mięśnia i warunkiem koniecznym do funkcjonowania całego układu nerwowo-mięśniowego. Napięcie to stan skurczu mięśni niezależny od jego długości, warunków skurczu czy położenia segmentów ciała, do których się przyczepiają. Odgrywa rolę sprzężenia zwrotnego w utrzymaniu postawy ciała i w czynnościach ruchowych. Zapewnia gotowość do ruchu oraz utrzymania postawy ciała, przyczyniając się do zachowania równowagi. 
Napięcie związane jest z aktywnością wrzecion nerwowo-mięśniowych. Ma charakter odruchowy, kontrolowany przez wyższe ośrodki układu nerwowego. 

Regulacja napięcia mięśniowego odbywa się na trzech poziomach:

• łuk odruchowy proprioceptywny,
• poziom podkorowy (twór siatkowaty, podwzgórze, łuk pozapiramidowy, móżdżek, ośrodki rdzenia kręgowego),
• ośrodki korowe (kora ruchowa i przedruchowa).
   

Prawdopodobne przyczyny zaburzeń napięcia mięśniowego:

• urazy okołoporodowe,
• wady rozwojowe,
• choroby genetyczne (zespół Downa, zespół Pradera-Willego, zespół Morfana, zespół Ehlersa-Danlosa),
• choroby metaboliczne,
• choroby neurologiczne (neuropatie, miopatie, rdzeniowy zanik mięśni),
• predyspozycje dziedziczne,
• leki przyjmowane przez matkę w czasie ciąży,
• wysoki pozom bilirubiny po porodzie,
• wcześniactwo,
• nieprawidłowa pielęgnacja,
• zagrożony poród.
   

Nieprawidłowości w dystrybucji napięcia mięśniowego w ciele mogą wynikać z:

• asymetrii (zaburzona równowaga mięśniowa między stronami ciała),
• pozycji, w jakiej przebywało dziecko,
• pojawiających się w ciele kompensacji. 
   

Rodzaje napięcia mięśniowego:

• napięcie spoczynkowe (zależne od czynności odruchowej i od funkcjonowania autonomicznego układu nerwowego),
• napięcie posturalne (ma za zadanie przezwyciężyć siłę ciężkości i utrzymać ciało w określonym położeniu, 
• napięcie wspierające (warunkuje podtrzymanie gotowości do wykonywania ruchów dowolnych, zwiększa ich aktywność i płynność).
   

Według Vladimira Jandy, czeskiego neurologa, do mięśni posturalnych zalicza się:

• dźwigacze łopatek,
• część zstępującą mięśnia czworobocznego grzbietu,
• mięśnie czworoboczne lędźwi,
• mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe,
• mięśnie skośne brzucha,
• mięśnie gruszkowate,
• naprężacze powięzi szerokiej, 
• mięśnie biodrowo-lędźwiowe,
• przywodziciele ud,
• mięśnie dwugłowe ud,
• mięśnie trójgłowe łydki,
• mięśnie piszczelowe tylne,
• zginacze kończyny górnej.
   

Koncepcja neurorozwojowa wskazuje różne wartości napięcia mięśniowego dzieci:

• normatywne,
• nieco obniżone,
• niskie,
• znacznie obniżone,
• wybitnie obniżone. 
   

Możliwe konsekwencje obniżonego napięcia mięśniowego posturalnego:

• zaburzenie mechanizmu postawy i powstawanie różnych kompensacji w celu utrzymania stabilizacji ciała w pozycjach wyższych – próba stabilizacji ciała wiąże się najczęściej z dominacją któreś z grup mięśniowych (zginacze/prostowniki);
• kompensacje czynne:
  • podwyższone napięcie w częściach ciała proksymalnych i dystalnych,
  • możliwość powstawania przykurczy w obrębie kluczowych punktów ciała (głowa, szyja, obręcz barkowa i biodrowa),
  • w postawie widoczne może być: wysuwanie głowy przed linię barków – prostracja, wysokie ustawienie barków, wysuwanie barków do przodu – protrakcja, zwiększona kifoza piersiowa, zmniejszone przodopochylenie miednicy, wady stóp;
• kompensacje bierne:
  • poszerzenie płaszczyzny podparcia,
  • opieranie się na częściach dystalnych,
  • nieprawidłowe ustawienie się segmentów ciała w pozycji stojącej,
  • stopniowe pojawienie się niestabilności w stawach,
  • możliwość pojawienia się cofnięcia głowy (retrakcja) i przodopochylenia miednicy,
  • koślawość kolan i stóp (należy pamiętać, że do 6. r.ż. koślawość u dzieci jest fizjologią),
  • przeprosty w stawach łokciowych i kolanowych,
  • plecy wklęsłe, zmniejszona kifoza piersiowa.
     

Utrzymanie pozycji stojącej lub siedzącej zależy od mięśni posturalnych. Ich przykurcz czy osłabienie będzie miało konsekwencje w zaburzeniach równowagi mięśniowej, nieprawidłowych ustawieniach części ciała względem siebie, co wpłynie na równowagę i motorykę. 

Nieprawidłowe ustawienie głowy:

• hiperlordoza szyjna,
• zmniejszona lordoza mięśniowa.
   

Napięcie mięśniowe a percepcja wzrokowa

Zaburzona dystrybucja napięcia mięśni podpotylicznych i mięśni prostowników tułowia i kończyn wpływa na pracę mięśni gałki ocznej. Nieprawidłowy rozwój stabilizacji głowy już w pierwszych miesiącach życia może zaburzać rozwój funkcji wzrokowych, takich jak wodzenie i konwergencja. U niemowlaka kształtuje się wodzenie wzrokiem za poruszającym się przedmiotem w poziomie, potem po skosie, fiksacja obuoczna i doskonalenie ruchów sakkadowych. Od 4. m.ż. zaczynają się kształtować odruchy prostowania głowy (optyczny i błędnikowy). Brak wykształcenia tych odruchów wpływa na zaburzenie kształtowania się fiksacji wzrokowej oraz uwagi wzrokowej, a także prawidłowej kontroli głowy i kształtowania się reakcji równoważnych. 
Na motorykę oka ma wpływ: osłabienie mięśni gałki ocznej (w tym niedowład mięśniowy), zaburzenie napięcia mięśni podpotylicznych, trudności w przetwarzaniu bodźców przedsionkowych i proprioceptywnych oraz funkcjonowaniu móżdżku. 
Już J. Ayres zwróciła uwagę na korelację poprawy napięcia mięśniowego jako czynnika normalizującego kontrolę mięśni poruszających gałką oczną. 

Osłabienie mięśni posturalnych i ich konsekwencje dla percepcji słuchowej 

W trakcie badań naukowych powstała hipoteza dotycząca wpływu napięcia mięśniowego posturalnego nas percepcję słuchową. W trakcie trwania badań zauważano, że wzrost ciśnienia śródbrzusznego czy napięcia przedniej taśmy może poprawić parametry audiologiczne u badanych pacjentów. 
Pozycja spoczynkowa języka pomaga nie tylko w oddychaniu, połykaniu, mowie, żuciu, kaszlu czy ziewaniu, ale i w kontroli równowagi ciała, daje podparcie głowy, wpływając na zmniejszenie napięcia prostowników głowy. Utrata pozycji spoczynkowej języka spowodowana nieprawidłowym ustawieniem głowy powoduje powstawanie kompensacji w ciele, jak chociażby przesunięcie ciężaru ciała na przodostopie. 

Napięcie mięśniowe a ustawienie tułowia:

• plecy wypukłe (okrągłe),
• plecy wklęsłe,
• plecy wklęsło-wypukłe.
   

Wady kończyn dolnych w istotnych stopniu wpływa­­ją na statykę i postawę ciała. Najczęstsze wady to: nadmierna rotacja wewnętrzna lub zewnętrzna kończyn dolnych, koślawość lub szpotawość kolan, stopa koślawa, płasko-koślawa, szpotawa, wydrążona. 

Rozwój postawy i stabilności kształtuje się w trakcie rozwoju dziecka

Za rozwój motoryczny dziecka odpowiedzialne są trzy poziomy...